IEA zwraca uwagę, że największe turbulencje były i są odczuwalne na rynkach gazu ziemnego, węgla i energii elektrycznej – ze znacznymi zawirowaniami również na rynkach ropy naftowej. Jednocześnie obecny szybki rozwój segmentu paliw alternatywnych napędzają nowe pakiety ustaw skierowane w globalne inwestycje w czystą energię i paliwa odnawialne w tym elektromobilność. Osiągną one poziom ponad 2 bilionów USD rocznie do 2030 r., co stanowi wzrost o ponad 50% od chwili obecnej.
Przejście na paliwa odnawialne nie wywołuje wzrostu cen
Co ciekawe analiza WEO znajduje niewiele dowodów na poparcie obaw czy zarzutów, że polityka klimatyczna i zobowiązania zerowe netto przyczyniły się do wzrostu cen energii. W najbardziej dotkniętych podwyżkami regionach wyższy udział odnawialnych źródeł energii był skorelowany z niższymi cenami energii elektrycznej – a bardziej wydajne domy i zelektryfikowane ciepło stanowiły ważny bufor dla niektórych konsumentów, choć dalece niewystarczający. Najcięższe obciążenie spada na biedniejsze gospodarstwa domowe, w których większa część dochodów jest wydawana na energię.
Oprócz krótkoterminowych środków mających na celu ochronę konsumentów przed skutkami kryzysu, wiele rządów podejmuje obecnie długoterminowe kroki. Niektóre dążą do zwiększenia lub dywersyfikacji dostaw ropy i gazu, a wiele z nich chce przyspieszyć zmiany strukturalne jak choćby przejście na transport oparty na paliwach alternatywnych.
Zielone inicjatywy Europy, USA, Chin, Indii i Japonii
Do najważniejszych wdrażanych obecnie „zielonych” programów należą amerykańska ustawa o redukcji inflacji, unijny pakiet Fit for 55 (m.in. zakaz sprzedaży nowych samochodów osobowych napędzanych benzyną lub dieslem od 2035 r., rozwój sieci punktów ładowania, inwestycje w wodór – przyp. red.) i REPowerEU, japoński program zielonej transformacji (GX), czy założony cel Korei Płd. polegający na zwiększeniu udziału energii jądrowej i odnawialnych źródeł energii w koszyku energetycznym oraz ambitne cele w zakresie czystej energii w Chinach i Indiach.
W scenariuszu nakreślonym przez IEA w WEO, który opiera się na najnowszych prognozach geopolitycznych, te nowe pakiety ustaw pomogą napędzić globalne inwestycje w czystą energię do ponad 2 bilionów USD rocznie do 2030 r., co stanowi wzrost o ponad 50% od chwili obecnej. W tym scenariuszu w miarę przywracania równowagi odnawialne źródła energii, wspierane przez energię jądrową, będą systematycznie zdobywać rynek i rozszerzać swoje zasięgi (…).
– Rynki i polityka energetyczna zmieniły się w wyniku rosyjskiej inwazji na Ukrainę, nie tylko w tym momencie, ale na nadchodzące dziesięciolecia. Światowa gospodarka energetyczna zmienia się dynamicznie na naszych oczach. Rządy na całym świecie już teraz deklarują, że będzie to historyczny i definitywny punkt zwrotny w kierunku czystszego, tańszego i bezpieczniejszego systemu energetycznego – powiedział dyrektor wykonawczy IEA Fatih Birol.
Rosnąca sprzedaż BEV-ów zmniejszy zapotrzebowanie na paliwa kopalne
Scenariusz przedstawiony przez IEA po raz pierwszy wskazał moment w którym globalny popyt na paliwa kopalne osiągnie swój szczyt lub mówiąc inaczej „dojdzie do ściany”. W tym scenariuszu zużycie węgla wyraźnie spadnie w ciągu najbliższych kilku lat, popyt na gaz ziemny osiągnie optimum pod koniec dekady, a rosnąca sprzedaż pojazdów elektrycznych (EV) spowoduje, że popyt na ropę naftową zmniejszać się będzie systematycznie do połowy lat 30.
Udział paliw kopalnych w globalnym koszyku energetycznym w obecnym scenariuszu spadnie z około 80 % do nieco ponad 60 % do 2050 r. Globalne emisje CO2 powoli będą spadać z wysokiego poziomu 37 miliardów ton rocznie do 32 miliardów ton do 2050 roku. Wiązałoby się to ze wzrostem średnich temperatur na świecie o około 2,5°C do 2100 r., co zdaniem IEA byłoby dalece niewystarczające, aby uniknąć poważnych skutków zmian klimatu.
Wodór, fotowoltaika, pojazdy elektryczne – scenariusz przyspieszony
Z drugiej strony obserwowane ostatnio tempo wzrostu wykorzystania energii fotowoltaicznej, wiatrowej, pojazdów elektrycznych i baterii, jeśli zostanie utrzymane, doprowadziłoby do znacznie szybszej transformacji niż przewiduje scenariusz. Ten nowy scenariusz wymagałoby polityki wsparcia nie tylko na wczesnych wiodących rynkach tych technologii, ale na całym świecie.
Łańcuchy dostaw niektórych kluczowych technologii – w tym baterii, fotowoltaiki i elektrolizerów – rozwijają się w tempie, które wspiera olbrzymie globalne ambicje. Jeśli wszystkie ogłoszone plany ekspansji produkcji fotowoltaicznej ujrzą światło dzienne, moce produkcyjne przekroczą poziomy wdrożenia w ogłoszonym scenariuszu zobowiązań w 2030 r. o około 75%. W przypadku elektrolizerów do produkcji wodoru potencjalna nadwyżka mocy wszystkich zapowiadanych projektów wynosi około 50%.
2 bln USD rocznie do 2030 roku to może być za mało
„Większe wsparcie ustawodawców będzie niezbędne, aby napędzać ogromny wzrost inwestycji energetycznych, który jest potrzebny do zmniejszenia ryzyka przyszłych skoków cen i zawirowań na rynku energii” – czytamy w tegorocznym WEO. Stosunkowo niewielkie inwestycje spowodowane niższymi cenami w latach 2015–2020 sprawiły, że sektor energetyczny stał się znacznie bardziej podatny na zakłócenia, które mieliśmy w 2022 r. Inwestycje w czystą energię, które wzrosną powyżej 2 bln USD rocznie do 2030 r. w scenariuszu, który zakłada osiągnięcie zerowej emisji netto do 2050 r. musiałyby przekroczyć 4 bln USD.
– Konieczne jest zaangażowanie wszystkich, szczególnie w czasie, gdy geopolityczne pęknięcia w zakresie energii i klimatu są jeszcze bardziej widoczne. Oznacza to podwojenie wysiłków w celu zapewnienia, że szeroka koalicja krajów będzie miała udział w nowej gospodarce energetycznej. Droga do bezpieczniejszego i bardziej zrównoważonego systemu energetycznego może nie być prosta. Ale dzisiejszy kryzys jasno pokazuje, dlaczego musimy iść naprzód – dodał Fatih Birol.
Całkowita reorientacja globalnego handlu energią
Rosja jest zdecydowanie największym na świecie eksporterem paliw kopalnych, ale jej inwazja na Ukrainę powoduje całkowitą reorientację globalnego handlu energią, pozostawiając ją ze znacznie gorszej pozycji. Powiązania handlowe Rosji z Europą oparte na paliwach kopalnych zostały osłabione w poprzednich scenariuszach WEO w wyniku ambicji Europy do osiągnięcia zerowej emisji netto. Jednak możliwości Rosji do dostarczania po stosunkowo niskich kosztach paliw kopalnych oznaczała, że traciła ona „grunt pod nogami” bardzo powoli. Teraz pęknięcie przyszło z prędkością, którą niewielu wyobrażało sobie jako możliwą. Rosyjski eksport paliw kopalnych nigdy nie powróci – w żadnym ze scenariuszy tegorocznego WEO – do poziomów z 2021 r.
Natomiast reorientacja Rosji na rynki azjatyckie jest szczególnie trudna w przypadku gazu ziemnego. Udział Rosji w międzynarodowej obrocie energetycznym, który w 2021 r. wyniósł blisko 20 proc., spada do 13 proc. w 2030 r., podczas gdy udział zarówno Stanów Zjednoczonych, jak i Bliskiego Wschodu rośnie.
Dla konsumentów gazu nadchodząca zima na półkuli północnej zapowiada się jako niebezpieczny moment i czas próby dla unijnej solidarności – a zima 2023-24 może być jeszcze trudniejsza. Jednak w dłuższej perspektywie jednym z efektów ostatnich działań Rosji jest zakończenie ery szybkiego wzrostu zapotrzebowania na gaz.
