Duże miasta
W Polsce wiele miast podjęło ambitne kroki w kierunku elektryfikacji transportu publicznego. Przykładowo, Zielona Góra zrealizowała jeden z największych projektów w kraju, wprowadzając flotę 69 autobusów elektrycznych, co stanowi prawie 80% całego taboru miejskiego. Inwestycja ta obejmowała również budowę infrastruktury ładowania oraz modernizację zajezdni, co uczyniło Zieloną Górę liderem w dziedzinie zrównoważonego transportu miejskiego.
„Zgłosiliśmy się do projektu zeroemisyjnego Unii Europejskiej, udało nam się uzyskać dofinansowanie w 85 proc. Za to wymieniliśmy autobusy w 80 procentach, wybudowaliśmy zajezdnię, przebudowaliśmy centrum obsługi podróżnego, wybudowaliśmy 11 ładowarek dla autobusów na pętlach. Zaczęliśmy od 47 autobusów, które kupiliśmy za ok. 100 mln zł, kolejne 100 mln zł wydaliśmy na budowę infrastruktury i przebudowę istniejącej infrastruktury. Do końca tego roku będziemy mieli ponad 80 proc. autobusów elektrycznych. Kolejne 50-60 mln wydamy na to, aby skończyć ten projekt i wówczas będziemy jednym z niewielu miast w Europie, które w stu procentach będzie oparte na autobusach elektrycznych” – wyliczał Dariusz Lesicki, zastępca prezydenta Zielonej Góry ds. gospodarczych.
W Krakowie, w 2022 roku, Rada miasta przyjęła uchwałę o utworzeniu pierwszej Strefy Czystego Transportu, którą uruchomiono w lipcu 2024 roku. Równocześnie, w tym samym miesiącu, Warszawa uruchomiła własną SCT, obejmującą większość Śródmieścia oraz fragmenty sąsiednich dzielnic. Celem było ograniczenie wjazdu pojazdów emitujących najwięcej spalin, co spotkało się z mieszanymi reakcjami mieszkańców i przedsiębiorców.
Według raportów Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, w miastach, gdzie funkcjonują SCT, poziom pyłów PM10 i PM2.5 spadł średnio o 15-20% od 2022 roku. Wprowadzenie SCT przyspieszyło również rozwój stacji ładowania pojazdów elektrycznych oraz punktów tankowania wodoru.
Stolica Polski konsekwentnie inwestuje w rozwój elektromobilności. W ramach programu „E-bus”, Miejskie Zakłady Autobusowe (MZA) planują, aby do 2027 roku flota autobusów elektrycznych stanowiła 30% wszystkich pojazdów. Oznacza to, że ich liczba ma wzrosnąć niemal dwukrotnie. Obecnie po ulicach Warszawy jeździ ponad 160 autobusów elektrycznych, co czyni ją liderem w tej kategorii w Polsce. Dodatkowo, miasto inwestuje w infrastrukturę ładowania, zarówno dla transportu publicznego, jak i prywatnych użytkowników.
Ogólnodostępnych punktów ładowania jest dziś w stolicy ok. 600. To wciąż za mało (zgodnie z Ustawą o elektromobilności miasta powyżej 1 mln mieszkańców, powinny mieć min. 1000 takich punktów – przyp. red.), ale z każdym rokiem ich przybywa.
„Stolica ze 160 autobusami elektrycznymi jest dziś liderem w skali kraju w rozwoju floty zeroemisyjnych autobusów w komunikacji miejskiej. A już niedługo po warszawskich ulicach będzie jeździć ponad 200 takich ekologicznych pojazdów. Zmieniamy transport publiczny na przyjazny dla środowiska, cichszy i dużo bardziej wygodny. Mieszkanki i mieszkańcy doceniają te działania – już dziś ponad 90 proc. bardzo dobrze ocenia komunikację publiczną w stolicy” – mówi Rafał Trzaskowski, prezydent m.st. Warszawy.
Gdynia, jako jedno z pierwszych miast w Polsce, wprowadziła trolejbusy z bateriami umożliwiającymi jazdę poza siecią trakcyjną. Dzięki temu możliwe jest elastyczne planowanie tras i redukcja emisji spalin w centrum miasta. Gdynia stale modernizuje swoją flotę, stawiając na pojazdy ekologiczne. Z kolei Lublin, jedno z trzech miast obok Gdyni i Tychów, w którym obecne są trolejbusy, inwestuje w rozwój transportu elektrycznego, wprowadzając do swojej floty autobusy elektryczne oraz trolejbusy z możliwością jazdy na bateriach. Miasto realizuje również projekty związane z rozbudową infrastruktury ładowania, aby ułatwić mieszkańcom korzystanie z pojazdów elektrycznych.
Mniejsze miasta oraz gminy
Jaworzno, liczące około 90 tysięcy mieszkańców, stało się prekursorem elektromobilności wśród średnich miast. Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej (PKM) jako pierwsze w Polsce wprowadziło na szeroką skalę autobusy elektryczne. Obecnie stanowią one ponad 50% całej floty, co znacząco przyczyniło się do poprawy jakości powietrza w mieście.
– Zależy nam, aby Jaworzno było postrzegane jako miejsce wspierające nowe technologie, otwarte na inwestorów i nowych mieszkańców. Sprawny transport publiczny to jeden z najważniejszych aspektów funkcjonowania organizmu miejskiego. Regularnie prowadzone badania opinii publicznej wskazują, że mieszkańcy doceniają wysoką jakość świadczonych usług. Ponad 80 proc. mieszkańców korzysta z przejazdów autobusami, a 88 proc. pozytywnie ocenia wprowadzenie i rozwój floty pojazdów elektrycznych – mówi Paweł Silbert, prezydent Jaworzna.
Słupsk, mimo swojej niewielkiej wielkości (niecałe 90 000 mieszkańców), aktywnie promuje elektromobilność. Powiat Słupski, jako właściciel spółki PKS Słupsk, uzyskał dofinansowanie na zakup sześciu elektrycznych autobusów. Środki pochodzą z Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności, w ramach którego powiat otrzymał 14 071 500 zł bezzwrotnej dotacji. Łączny koszt zakupu zeroemisyjnych pojazdów wynosi 19 231 050 zł. Dotacja została przyznana pod koniec ubiegłego roku, a obecnie podpisano umowę na realizację zakupu. Według informacji przekazanych przez władze powiatu, nowe autobusy elektryczne z floty PKS Słupsk pojawią się na trasach powiatowych w drugiej połowie 2026 roku. Pod koniec ubiegłego roku Powiat Słupski otrzymał również dofinansowanie na zakup 10 hybrydowych autobusów dla PKS Słupsk. W ramach Krajowego Planu Odbudowy przyznano na ten cel 14,4 mln zł, przy czym całkowity koszt inwestycji wynosi 19,72 mln zł. Pojazdy mają trafić do powiatu do końca 2025 roku.
Z kolei Leszno, w województwie wielkopolskim, otrzymało ponad 17 mln zł dofinansowania z Krajowego Planu Odbudowy na rozwój zeroemisyjnego transportu publicznego. Środki zostaną przeznaczone na zakup siedmiu elektrycznych autobusów oraz czterech dwustanowiskowych stacji ładowania. Całkowita wartość inwestycji przekracza 25 mln zł, a jej realizacja ma zakończyć się do połowy 2026 roku. Nowe autobusy będą niskopodłogowe i przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, co poprawi komfort podróżowania mieszkańców. Stacje ładowania zostaną zainstalowane na terenie zajezdni Miejskiego Zakładu Komunikacji przy ul. Leśnej. Projekt ten to istotny krok w stronę zrównoważonego transportu i poprawy jakości powietrza. Będą to pierwsze autobusy elektryczne w leszczyńskim MZK.
Powyższe przykłady pokazują, że zarówno duże miasta, jak i mniejsze miejscowości w Polsce podejmują liczne inicjatywy na rzecz promowania elektromobilności. Działania te obejmują inwestycje w pojazdy elektryczne, rozwój infrastruktury ładowania oraz kampanie edukacyjne, co przyczynia się do poprawy jakości powietrza i komfortu życia mieszkańców. Rzecz jasna jest ich znacznie więcej, można by wymieniać je godzinami, my postanowiliśmy jednak pokazać tylko te najważniejsze oraz te mało oczywiste.
Stacje tankowania wodoru
Na chwilę obecną w Polsce czynnych jest 19 stacji tankowania wodoru. Pierwsza publiczna stacja tankowania wodoru w Polsce została uruchomiona na Ursynowie przy ulicy Tango 4. Stacja wyposażona jest w dwa stanowiska samoobsługowe, obsługujące zarówno samochody osobowe, jak i autobusy. Druga stacja została otwarta dzięki współpracy PAK-PCE STACJE H2 (spółka należąca do ZE PAK oraz Grupy Polsat Plus). Stacja ta obsługuje zarówno autobusy komunikacji miejskiej, jak i pojazdy indywidualne.
Planowane jest uruchamianie kolejnych stacji wodorowych w miastach takich jak Gdańsk, Gdynia, Lublin i Wrocław. Grupa Orlen, zgodnie ze swoją strategią wodorową do 2030 roku, planuje zbudować w Polsce 57 stacji tankowania wodoru. Współpracuje również z niemiecką firmą Linde w celu utworzenia połączonej sieci stacji wodorowych obejmującej Polskę, Niemcy i Czechy. Według Polskiej Strategii Wodorowej, do końca 2025 roku w kraju ma funkcjonować co najmniej 32 stacje wodorowe oraz 100-250 autobusów napędzanych wodorem. Planowane jest również osiągnięcie mocy instalacji do produkcji niskoemisyjnego wodoru na poziomie 5 MW.
Wzorce z zagranicy
W ostatnich latach samorządy na całym świecie odgrywają kluczową rolę w promowaniu elektromobilności, wdrażając różnorodne inicjatywy mające na celu redukcję emisji CO₂ oraz poprawę jakości życia mieszkańców. Poniżej przedstawiamy kilka zagranicznych przykładów, które mogą stanowić inspirację dla polskich jednostek samorządowych.
Oslo, stolica Norwegii, jest często uznawane za wzór w zakresie promowania pojazdów elektrycznych Rząd Norwegii wprowadził zwolnienia z podatku VAT na zakup pojazdów elektrycznych nie droższych niż 500 tysięcy koron norweskich (około 200 tysięcy złotych). Ponadto, Oslo planowało całkowite wyeliminowanie pojazdów spalinowych z centrum miasta do 2025 roku. Plan udało się zrealizować w znacznej większości, na 130 tysięcy nowych samochodów zarejestrowanych tam w 2024 roku, tylko 1000 było napędzane silnikiem spalinowym. 8% całej sprzedaży dotyczyła pojazdów hybrydowych – reszta to samochody całkowicie zeroemisyjne.
Amsterdam od lat inwestuje w rozwój infrastruktury dla pojazdów elektrycznych. Miasto zainstalowało ponad 3 000 publicznych stacji ładowania i planuje zwiększyć ich liczbę w nadchodzących latach. Dodatkowo, wprowadzono programy zachęcające mieszkańców do przesiadki na pojazdy elektryczne, oferując subsydia na zakup takich pojazdów oraz ulgowe taryfy parkingowe. Podobnie, Utrecht wprowadził strefy niskoemisyjne, do których dostęp mają tylko pojazdy spełniające określone normy emisji, co promuje korzystanie z bardziej ekologicznych środków transportu.
Hamburg aktywnie wspiera rozwój elektromobilności poprzez inwestycje w infrastrukturę ładowania oraz integrację pojazdów elektrycznych w miejskim systemie transportu publicznego. Miasto planuje, aby do 2030 roku wszystkie autobusy miejskie były zeroemisyjne. Berlin natomiast wprowadził programy pilotażowe, takie jak elektryczne taksówki oraz car-sharing z wykorzystaniem pojazdów elektrycznych, co ma na celu redukcję emisji oraz promocję zrównoważonego transportu.
Londyn wprowadził strefę ultra-niskoemisyjną (ULEZ), w której poruszanie się pojazdami niespełniającymi określonych norm emisji wiąże się z dodatkowymi opłatami. Wprowadzenie tej strefy przyczyniło się do spadku emisji tlenków azotu o prawie 50%.
Obowiązki – Ustawa o elektromobilności
Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych, uchwalona w 2018 roku, nałożyła na jednostki samorządu terytorialnego (JST) szereg obowiązków mających na celu promowanie elektromobilności. Do kluczowych zadań należy na przykład wymiana floty pojazdów: JST są zobowiązane do stopniowego zwiększania udziału pojazdów elektrycznych w użytkowanej flocie. Zgodnie z art. 68 ust. 3 ustawy, od 1 stycznia 2022 roku, w gminach i powiatach liczących powyżej 50 000 mieszkańców, co najmniej 10% pojazdów używanych do realizacji zadań publicznych powinno być elektrycznych lub napędzanych gazem ziemnym.
Co więcej, przy zlecaniu zadań publicznych podmiotom zewnętrznym, JST muszą zapewnić, aby wykonawcy dysponowali flotą spełniającą określone kryteria ekologiczne. Od 1 stycznia 2022 roku, udział pojazdów elektrycznych lub napędzanych gazem ziemnym we flocie wykonawcy powinien wynosić co najmniej 10%. Gminy mają też obowiązek zapewnienia odpowiedniej liczby ogólnodostępnych stacji ładowania pojazdów elektrycznych. W przypadku niespełnienia minimalnych wymagań, JST są zobligowane do opracowania planu budowy brakującej infrastruktury oraz wyznaczenia operatora i dostawcy usług ładowania. Ustawa umożliwia również JST wprowadzanie Stref Czystego Transportu.
Raport Najwyższej Izby Kontroli wskazuje jednak, że wiele samorządów nie osiągnęło tych wskaźników, co wynika m.in. z ograniczeń finansowych, braku odpowiedniej infrastruktury ładowania oraz niewystarczającego wsparcia legislacyjnego. Jednym z głównych wyzwań jest też niedostateczna liczba stacji ładowania, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach. Obecnie, niemal 3/4 samochodów elektrycznych w Polsce jest zarejestrowanych w gminach liczących ponad 50 tys. mieszkańców, co wskazuje na potrzebę rozbudowy infrastruktury w mniejszych miastach. Współpraca pomiędzy rządem a samorządami jest kluczowa dla skutecznego wdrażania elektromobilności. Inicjatywy takie jak wspólne programy rozwoju infrastruktury czy wsparcie finansowe dla lokalnych projektów mogą znacząco przyspieszyć proces transformacji transportu w Polsce.
Programy krajowe
Tak jak wspominaliśmy, odpowiednia współpraca pomiędzy scentralizowanym działaniem na szczeblu rządowym, a samorządami jest kluczowa do przeprowadzenia transformacji polskiej mobilności. Przypominamy zatem, jakie są najważniejsze programy krajowe, które uzupełniają działania jednostek samorządowych, skupiając się bardziej na prywatnych użytkownikach dróg:
Program „NaszEauto”: Wprowadzony w lutym 2025 roku, program oferuje dofinansowanie do zakupu samochodów elektrycznych. Budżet programu wynosi 1,6 mld zł, a maksymalna kwota wsparcia to 40 tys. zł na pojazd. Program skierowany jest zarówno do osób prywatnych, jak i przedsiębiorców, z wyłączeniem dużych firm flotowych.
Wsparcie dla samorządów: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) ogłosił program wsparcia działań jednostek samorządu terytorialnego, przeznaczając na ten cel 10 mln zł. Celem programu jest rozwój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych oraz tankowania wodoru, co ma przyczynić się do zmniejszenia emisji CO₂ i NOx oraz poprawy jakości powietrza.
Podsumowanie
Rola samorządów w promowaniu elektromobilności jest nie do przecenienia. Poprzez inicjatywy takie jak elektryfikacja transportu publicznego, rozwój infrastruktury ładowania oraz edukację społeczeństwa, władze lokalne mogą znacząco przyczynić się do redukcji emisji spalin i poprawy jakości życia mieszkańców. Wzorce z polskich miast, takich jak Zielona Góra czy Kraków, a także inspirujące przykłady z zagranicy, pokazują, że konsekwentna polityka może przynieść wymierne efekty. Kluczem do sukcesu jest jednak odpowiednie finansowanie, współpraca z sektorem prywatnym oraz długofalowa strategia, która pozwoli samorządom skutecznie wspierać rozwój elektromobilności w Polsce.
Maksym Berger
