W ramach pakietu legislacyjnego “Fit for 55” Unia Europejska przyjęła rozporządzenie 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego. Jego celem jest realizacja idei sprawiedliwej transformacji poprzez minimalizację negatywnych skutków społecznych związanych z odejściem od spalania paliw kopalnych.
Droższa eksploatacja aut spalinowych
– W genezie ustanowienia Funduszu istotną rolę odgrywa dokonana w ubiegłym roku rewizja dyrektywy w sprawie systemu handlu uprawnieniami do emisji (tzw. ETS). Nowy system zacznie funkcjonować już od 2027 r. lub 2028 r. Ma on na celu ograniczenie emisji CO2 pochodzących ze spalania paliw w budynkach, transporcie drogowym i innych sektorach. ETS 2 obejmie dostawców paliw, którzy będą odpowiedzialni za zakup i umorzenie uprawnień w celu pokrycia emisji. Jednak w praktyce koszty związane z realizacją obowiązków w ramach ETS 2 zostaną przeniesione na konsumentów końcowych. W rezultacie wydatki związane z eksploatacją samochodów spalinowych mogą istotnie wzrosnąć – powiedział dr Radosław Maruszkin, adwokat w Kancelarii Maruszkin.
Aby ograniczyć negatywne konsekwencje związane z wdrażaniem systemu ETS 2, w tym wzrost wykluczenia komunikacyjnego, Unia Europejska powołała do życia Społeczny Fundusz Klimatyczny. Wsparcie z Funduszu zostanie skierowane przede wszystkim do gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.
Finansowanie z uprawnień
– Fundusz zostanie w większości sfinansowany ze środków pochodzących ze sprzedaży uprawnień do emisji w ramach ETS 2. W latach 2026-32 do wykorzystania w ramach Funduszu dostępne będzie nawet 65 mln euro. Polsce, w ramach wsparcia z Funduszu, przypadnie maksymalnie prawie 11,5 mln euro, co stanowi niemal 18% całego budżetu. W kontekście rosnących kosztów użytkowania samochodów spalinowych, w celu przeciwdziałania wykluczeniu komunikacyjnemu, które w Polsce staje się coraz powszechniejszym zjawiskiem, środki z Funduszu powinny w znacznej części zostać przeznaczone na wsparcie Polaków nabywających pojazdy zeroemisyjne. Dlatego wraz z Kancelarią Maruszkin opublikowaliśmy White Paper, którym chcemy się aktywnie włączyć w rozpoczynającą się dyskusję na temat implementacji Społecznego Funduszu Klimatycznego w Polsce – dodał Aleksander Rajch, członek zarządu PSNM.
Elektromobilność potrzebuje finansowego wsparcia
PSNM zaznacza, na drodze do implementacji Funduszu w pierwszej kolejności konieczne jest zidentyfikowanie tych obszarów sektora zeroemisyjnego transportu, które do tej pory nie zostały objęte wsparciem finansowym ze środków publicznych, lub wsparcie dla których nie było udzielane w wystarczającym stopniu. Obecnie rynek elektromobilności w Polsce wciąż znajduje się w bardzo wczesnej fazie rozwoju. Udział samochodów elektrycznych na rynku nowych pojazdów osobowych wynosi ok. 3%, co jest wartością ponad czterokrotnie niższą niż średnia unijna. Polska dysponuje również jedną z najstarszych flot autobusowych w państwach członkowskich, a liczba rejestracji autobusów zeroemisyjnych przez pierwsze trzy kwartały 2024 r. spadła rok do roku aż o ¼. Problemem jest również dostęp do niezbędnej infrastruktury. W prawie 1/3 największych (liczących powyżej 100 mieszkańców) miast w Polsce liczba ogólnodostępnych punktów ładowania DC nie przekracza 10. W zaadresowaniu tych wyzwań może pomóc Społeczny Fundusz Klimatyczny.
– Aby móc skorzystać ze środków w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego, państwa członkowskie muszą przedłożyć Komisji Europejskiej plany społeczno-klimatyczne, które stanowią podstawę wydatkowania środków. Dostępne fundusze mogą być przeznaczane na zapewnienie lepszego dostępu do bezemisyjnego i niskoemisyjnego transportu w ramach krajowych i lokalnych programów wsparcia, poprzez zachęty podatkowe lub dopłaty do zakupu pojazdów. Ponadto mogą być związane z zapewnieniem dostępu do odpowiedniej infrastruktury. W przypadku, gdy pojazdy bezemisyjne stanowią przystępne cenowo i możliwe do wdrożenia rozwiązanie, wsparcie dla takich pojazdów powinno być traktowane w ramach planów społeczno- klimatycznych priorytetowo – powiedział dr Radosław Maruszkin, adwokat w Kancelarii Maruszkin.
Propozycje zawarte w White Paper
White Paper, który PSNM przygotowało we współpracy z Kancelarią Maruszkin, zawiera propozycje kierunków wsparcia, które mogłyby zostać zawarte w polskim planie społeczno-klimatycznym. Propozycje obejmują m.in. wsparcie dla podmiejskiego, zeroemisyjnego transportu zbiorowego w celu niwelowania ubóstwa transportowego w mniejszych miejscowościach i ułatwienia transportu z obszarów wiejskich do większych miast lub miejscowości, wsparcie rynku elektrycznych samochodów używanych w celu zmniejszania emisji z transportu indywidulanego oraz zwiększenia popytu na pojazdy zeroemisyjne wśród osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czy też dofinansowanie zakupu nieogólnodostępnych stacji ładowania, w szczególności przeznaczonych dla gospodarstw domowych lub wspólnot mieszkaniowych.
– W procesie kształtowania konkretnych instrumentów subsydiów konieczne jest zaangażowanie strony społecznej oraz środowisk eksperckich tak, aby umożliwić efektywne wsparcie użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji. W przeciwnym wypadku wprowadzenie systemu ETS 2 przyniesie negatywne konsekwencje społeczne i zrazi Polaków do ambitnych polityk klimatycznych. Postulujemy jednocześnie zdecydowane podniesienie budżetu przeznaczonego na transformację transportu, który został ujęty w procedowanym właśnie projekcie polskiego planu społeczno-klimatycznego. Rządowa propozycja zakłada dofinansowanie tego obszaru kwotą 1,44 mld euro -1,71 mld euro, co stanowi zdecydowanie zbyt niską sumę, biorąc pod uwagę wyzwania transportowe, przed którymi stoi polskie społeczeństwo oraz łączne, dostępne dla Polski środki – stwierdził Łukasz Witkowski, wiceprezes PSNM.
PSNM podkreśla ponadto, że ustalenie optymalnych zasad dystrybucji środków z Funduszu powinno zostać skorelowane z przygotowaniem krajowej strategii przemysłowej mającej na celu wzrost potencjału produkcyjno-badawczego Polski w zakresie innowacyjnych technologii. To warunek niezbędny dla utrzymania (a w dalszej kolejności również podniesienia) konkurencyjności polskiej branży motoryzacyjnej, która odpowiada za 8% PKB i 13,5% rocznego eksportu Polski. Brak ustalenia długoterminowej strategii w tym obszarze, podobnie jak wsparcie rynku wewnętrznego środkami z Funduszu w sposób nieefektywny lub niewystarczający, poskutkuje nie tylko utratą perspektyw na korzyści gospodarcze, lecz także osłabieniem całego przemysłu motoryzacyjnego w Polsce i negatywnymi konsekwencjami społecznymi: redukcją zatrudnienia, zamykaniem wielu firm i zakładów, zmniejszeniem wpływów do budżetu, a także spadkiem PKB.
Więcej szczegółów na temat Społecznego Funduszu Klimatycznego oraz propozycje kierunków wsparcia rozwoju polskiej elektromobilności ze środków Funduszu zawiera White Paper, przygotowany przez PSNM we współpracy z Kancelarią Maruszkin. Z opracowaniem „Wsparcie niskoemisyjnego transportu w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego” można zapoznać się na stronie https://psnm.org.
